Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin 24 Kasım 2015’te Türk savaş uçaklarının Suriye’de bir Rus savaş uçağını düşürmesi üzerine yaptığı açıklamada “Bu olayın Türkiye-Rusya ilişkilerinde çok ciddi sonuçları olacak (...) Sırtımızdan hançerlendik” demişti, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a da “ihanete uğradım” mesajı vermişti.
Rusya bunun ardından ekonomik yaptırımları devreye koydu. Yıllık 38 milyar doları bulan ikili ticaret hacminin bıçak gibi kesilmesi Türkiye’ye ağır darbe oldu, pek çok sektörü darboğaza soktu.
Yedi ay sonra Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 27 Haziran’da Putin’e gönderdiği “özür mektubu” ile başlayan ilişkilerin normalleştirilmesi süreci 9 Ağustos’ta St. Petersburg’daki Putin-Erdoğan buluşmasıyla yeni bir dönemi başlattı. Burada dikkat çeken unsurlardan biri Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Putin’e defalarca “değerli dostum, kıymetli dostum, saygıdeğer devlet adamı” sözleriyle hitap etmesine karşılık Putin’in sadece “Sayın Erdoğan” hitabını tercih etmesiydi. Erdoğan “İlişkileri hızla 24 Kasım 2015 öncesine ve daha ileriye taşıyacağız” derken, Putin “İlişkilerin 24 Kasım öncesine dönmesi zaman alacak” karşılığını verdi.
Rusya eski istihbarat başkanı ve Putin’in en yakınındaki isimlerden Sergey Stepaşin Alman ARD televizyonuna yaptığı açıklamada Putin’i “O, kendisini — bir kere olsun -- kandıran, ihanet eden veya hakaret edenleri asla affetmez.” sözleriyle tanımlıyor.
Eski Deniz Harp Okulu Komutanı emekli Amiral Türker Ertürk’e göre ise Putin Erdoğan’a hâlâ güvenmiyor. Kişisel blogunda siyasi ve askeri analizler kaleme alan Ertürk “Kolay özür dileyen kolay ihanet eder. Putin bunu biliyor” değerlendirmesini yapıyor.
Özür mektubundan bu yana Erdoğan ve Putin üç kez bir araya geldi. Ekonomik ilişkilerin eskiye dönmesi için anlaşmalar imzalandı. Ancak hazirandan bu yana değişen fazla bir şey olmadı.
Türkiye milyarlarca dolarlık yeni ayrıcalıklar sağlayarak Rusya’nın üstlendiği 22 milyar dolarlık Akkuyu nükleer santraline stratejik yatırım statüsü tanıdı.
12.5 milyar dolarlık Türk Akımı Doğal Gaz Boru Hattı anlaşması İstanbul’daki Dünya Enerji Konferansı sırasında Putin ve Erdoğan’ın da katılımıyla iki ülkenin enerji bakanları tarafından imzalandı. Türkiye boru hattı için işlemleri hızlandırıp tüm resmi izinleri verirken Gazprom projenin Türkiye’ye doğal gaz sağlayacak ilk ayağının 2019’da devreye girebileceğini açıkladı. Türkiye’nin asıl para kazanacağı doğal gazı Avrupa’ya taşıyacak ikinci hattın geleceği ise belirsiz. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov AB doğal gaz alım garantisi vermeden ikinci hattın yapımına başlanmayacağını duyurdu.
Türkiye ağır ekonomik kayıplar nedeniyle ilişkilerin hızla düzelmesini umarken Rusya adımlarını zamana yayıyor, geciktiriyor.
Yaptırımlardan dolayı en ağır kayıp yaşayanların başında gelen Türk müteahhitleri 2 milyar dolarlık kontratın imzaya hazır olduğunu açıklamalarına karşın fazla bir gelişme olmadı.
Rusya’ya en büyük ihraç kalemlerinden yaş-sebze meyvede şu ana kadar sadece narenciye ürünlerine izin verildi. Yaş Sebze Meyve İhracatçıları Birliği’nin verilerine göre 2015’te bu alanda ilk sırada yer alan Rusya, 2016 ekiminde en çok ihracat yapılan ilk 20 ülke arasında yüzde 99 düşüşle 18’inciliğe indi.
Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin (TİM) ekim 2016 verilerine göre Türkiye’nin toplam ihracatı 2015’e göre yüzde beş düştü. TİM Başkanı Mehmet Büyükekşi Rusya ile beş aydan bu yana düzelen ilişkilerin henüz ihracata yansımadığını söyledi.
Ağustosta Erdoğan-Putin buluşmasıyla umutlanan turizmciler de düş kırıklığı yaşıyor. Rusya charter seferleri iznini geciktirince uçuşlar ekim ayında başlayabildi ve sezon bitti. Ekim verileriyle turizmde en büyük kayıp Rus turistlerden. Antalya’ya gelen Rus turist sayısı 2015’e göre yüzde 60’ın üzerinde gerilerken gelir kaybı 5 milyar doları aştı.
2017 için erken rezervasyon yok denecek düzeyde. Bugünden 2017’nin de “kayıp yıl” olacağı ifade ediliyor. CHP Genel Başkan Yardımcısı Osman Çetin Budak OHAL uygulaması, gazeteci ve siyasetçilerin tutuklanması, askeri ve siyasi operasyonlardan ötürü dışarıda oluşan Türkiye algısının sadece Rusları değil Batılı turistleri de kaçırdığını, 2017’nin kaybedildiğini söylüyor.
Şimdi Türkiye ikinci bir “özür hamlesi” ile süreci hızlandırmaya çalışıyor. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu 2 Kasım’da Rusya devlet televizyonuna verdiği mülakatta düşürülen Rus uçağın pilotu Oleg Peşkov’un eşinden bizzat özür dilemeye ve aileye maddi yardım sağlamaya hazır olduğunu belirtti. Rus pilotun eşi Yelena Peşkova da Dışişleri Bakanı’nın özrünü kabul etmek üzere kendisiyle Moskova’da buluşabileceğini açıkladı.
Türkiye’nin Rusya ile ilişkileri düzeltme çabalarına rağmen ekonomik gelişmelerin beklentilerin çok uzağında kalmasına en büyük tepki Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci’den geldi. Zeybekci Rus bakanlarla defalarca telefonda görüştüğünü belirterek “Bu şekilde sürerse Rusya ile ilişkilerde her şey çok güzel diyemeyiz. O zaman ekonomik anlamda birbirimize karşı tedbir almalar başlar. Biz de gereğini yaparız.” dedi.
Rusya ile ekonomik ilişkilerde gelinen duruma yönelik bir raporu milletvekillerine sunan Zeybekci kısıtlamaları şöyle sıraladı: Vize muafiyeti askıda, yaş-sebze meyve ihracatına kısıtlamalar sürüyor, altı sektörde Türk firmalarına yasak devam ediyor, Türk işçi çalıştırma yasağı sürüyor, Türk tırlarının geçiş belgesi sayısı 9 binden 2 bine düşürüldü.
Erdoğan’ın özrüyle başlayan süreçte Türkiye daha istekli ve hızlı adımlar atarken Rusya ağırdan almayı, temkinli davranmayı sürdürüyor. Kaldıracağı her yaptırım için Türkiye’den siyasi, askeri ve ekonomik ödünler bekliyor. 24 Kasım krizinin birinci yıl dönümü yaklaşırken göründüğü kadarıyla hiçbir şey eskisi gibi olmayacak. (Al Monitor)
ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.