Türkiye, iki yıldır kendine özel cumhurbaşkanlığı sistemi ile yönetiliyor.
Türkiye Cumhuriyeti’nin Kurucu Başkanı Mustafa Kemal Atatürk ve İkinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü dönemi, günün şartlarında zorunlu bir başkanlık sistemi.
1947’de, devletin kurucu partisi CHP (Cumhuriyet Halk Partisi) yanında DP (Demokrat Parti)’nin de kurulmasıyla çok partili hayata geçildi.
Atatürk, 1930’da, “Arkamdan, diktatörel bir yönetim bıraktı dedirtmem” diyerek, çocukluk arkadaşı, İlk TBMM Başkanı Fethi Okyar’a, Serbest Fırka’yı kurdurttu.[1]
Halktan büyük rağbet görünce de dört ay sonra kapattırdı.
İsmet İnönü ise dokuz yıllık tek parti iktidarından sonra,1947’de Demokrat Parti’nin kurulmasıyla, demokrasiye yumuşak geçiş yaptı.
Gerek Atatürk’ün gerekse İsmet İnönü’nün bu tavırları, sonraki nesiller için örnek alınacak derslerle yüklüdür…
Çok partili hayat, 10 yılda bir her ne kadar askeri darbelerle kesintiye uğradıysa da, hakkını teslim etmek gerek, kaldığı yerden aynı sisteme devam edildi.
Bu da halkımızın, sivili ve askeriyle cumhuriyeti ve demokrasiyi özümseyip benimsediğinin çarpıcı delilidir…
EVREN’İN NİYETİ
12 Eylül 1980 Darbesi’nin lideri Orgeneral Kenan Evren, anılarının birinci cildinde, çoğu maddeleri günümüzdeki uygulamayla çakışan başkanlık sistemini düşündüğünü, ancak halkın tepkisinden çekindiği için hayata geçiremediğini belirtiyor.[2]
Önce Kenan Evren’in, darbe öncesi not defterine kaydettiği 66 maddelik görüşlerini okuyalım:
1. Anayasa çok teferruatlı. Ana esasları kapsayacak şekilde, daha kısa ve öz olmalı ve çeşitli yönlere çekilemeyecek şekilde kaleme alınmalı.
Not: Maalesef tersi oldu. 1961 Anayasası’ndan da daha teferruatlı oldu. Sebebi, gelecek iktidarlar diğer kanunları kolaylıkla değiştirebileceklerinden, kanunlarda yer alması gereken hususlar da, bu mülahaza ile anayasaya kondu.
2. Anayasa’nın 14. Maddesi’ndeki, “Kişi dokunulmazlığı ve hürriyeti, kanunun açıkça gösterdiği hallerde, usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça kayıtlanamaz” hükmü çok ağır işliyor ve deliller kayboluyor. Bazı olağanüstü hallerde, bu yetki, mahalli mülki makamlara verilebilmeli.
3. Anayasa’nın 15. Maddesi’nde, “Kişinin üstü, özel kağıtları ve eşyası aranamaz” hükmü var. Bunu belirten ve aramaya yetki veren kanunun çıkarılması lazım.
4. Anayasa’nın 17. Maddesi’nde, hakim kararı olmadıkça haberleşme hürriyetinin kaldırılamayacağı yazılı. Askeri birliklerde, okullarda ve bazı müesseselerde buna ihtiyaç var. Değiştirilmesi lazım.
5. 23. Madde’de, “Gazete ve dergi çıkarılması, önceden izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz” kaydı var. Gazete ve dergiyi çıkaracak şahsın iyi hali olup olmadığı, vaktiyle bazı suçlardan mahkum olup olmadığı araştırılmalı. Odacı alırken bile iyi hal kağıdı arıyoruz da, bir gazete ve dergi çıkaranda bu aranmaz mı? Bu maddenin de değiştirilmesi lazım…
6. 28. Madde’de, “Herkes, önceden izin almaksızın silahsız ve saldırısız toplanma veya gösteri yürüyüşü yapma hakkına sahiptir” kısmı değişmeli.
7. 56. Madde’de, partilere devletçe yapılacak para yardımı var. Bu da kaldırılmalı.
8. Senato kaldırılmalı.
9. 68. Madde’de, milletvekili seçilme yeterliliği yeniden ele alınmalı.
10. 79. Madde’deki, milletvekillerinin yasama dokunulmazlığı, ancak Meclis çatısı altındaki sözlerinden ve hareketlerinden dolayı olmalı. Meclis dışında bu dokunulmazlık zırhı olmamalı.
Gerek bu maddede ve gerekse 80. Madde’de, aralıksız bir ay Meclis çalışmalarına katılınmaması halinde milletvekilliğinin düşeceği yazılı. Bu fıkra da değişmeli. Bir ay çok uzun bir sure, daha az olmalı.
11. Kanunların çıkmasını engelleyen çapraşık usuller kaldırılmalı.
YETKİLER GENİŞLESİN
12. Cumhurbaşkanı’nın görev ve yetkileri genişletilmeli.
13. Bakanlar Kurulu, Meclis dışından seçilmeli. Böylece milletvekillerinin Bakanlar Kurulu üzerindeki murakabesi, daha etkili olur. Aynı zamanda milletvekilleri “Bakan olacağım” hırsından kurtulur ve çoğunluğu sağlamak pahasına bakanların Meclis’te bulunmak zorunluluğu ortadan kalkar.
14. 120. Madde’deki, üniversiteyle ilgili görüş, yeniden ele alınmalı. İlmi özerklik hariç, idari özerklik kaldırılmalı.
15. Olağanüstü hal uygulamasına cevaz veren 123, Madde, yeniden ele alınmalı. Anarşik olaylar vukuunda da, olağanüstü hal uygulanabilmeli.
16. Koalisyonlar döneminde, Bakanlar Kurulu kararını oybirliği ile çıkarmak, çok güç oluyor. 2/3 çoğunlukla da bu karar alınabilmeli.
17. Anayasa Mahkemesi’ni Meclis’in üzerinde gören 143. Madde değişmeli. Anayasa Mahkemesi, Meclis’e yardımcı bir kuruluş olmalı. Kanun çıktıktan sonra değil, çıkmadan evvel, Anayasa’ya uygunluğunu tetkik edip karar vermeli. (Bu madde, sorunlu bir metin olduğu için, tarafımdan redakte edilerek yeniden yazılmıştır. R.K.).
18. Seçim Kanunu ve Siyasi Partiler Kanunu, yeni baştan hazırlanmalı. Meclis’te, yapılan bazı mühim oylamalarda, parti grup kararına uyma zorunluluğu kaldırılmalı.
Parti başkanları, birer diktatör durumundan kurtarılmalı ve muayyen bir süre sonra değişmesi prensibi kabul edilmeli.
19. Muayyen bir süre için İçişleri, Milli Eğitim ve Adalet Bakanları, partili olmamalı.
20. Valilerin atamaları. Bakanlar Kurulu’nca değil, Cumhurbaşkanı’nca yapılmalı.
BAŞKANLIK SİSTEMİ
21. Cumhurbaşanı seçimi, ABD’de olduğu gibi, tek dereceli olarak halk tarafından yapılmalı. Bir kişi iki defa seçilebilmeli.
22. Muayyen bazı illerde, vali ayni zamanda belediye başkanı olmalı. (Günümüzün kayyum ugulaması. R.K.)
23. Vilayetlerin birkaçının üzerinde, “Bölge Valiliği” makamı olmalı. Böylece merkeziyetçilikten biraz olsun uzaklaşılmalı.
24. Grev, Lokavt ve Dernekler Kanunu değişmeli, toplu sözleşmelerde anlaşma sağlanamazsa hakem müessesesine gidilmeli. Aynı işi gören işçiler arasındaki ücret farklılıkları giderilmeli.
25. Danıştay’ın yetkileri, yeniden ele alınmalı. (Danıştay’ın Andımız kararı ve Erdoğan’ın tepkisini hatırlatıyor. R.K.)
26. Milletvekillerinin partilerinden istifa etmeleri halinde, başkasına geçişleri yasaklanmalı.
27. Meclis Başkanı’nın seçilmesi, aylar almamalı. Kolaylık getirici usuller bulunmalı ve yenisi seçilene kadar eskisi görevine devam etmeli.
28. Toprak Reformu Kanunu çıkarılmalı.
29. Bazı mühim konularda, referandumla halkın oyuna müracaat edilmeli. Mesela Anayasa değişikliği gibi.
30. Hapishanedekiler, oy kullanmamalı.
31. Bazı suçlar için af çıkarılmamalı.
32. Kanunlar kadük olmamalı.
33. Cumartesi günleri, tekrar yarım gün çalışma zorunluluğu getirilmeli.
34. Cezaevleri, batı ülkeleri cezaevlerine benzetilmeli.
TASARRUF TALEBİ
35. Dış temsilciliklerdeki personel sayısı azaltılmalı.
36. Asgari Ücret konusu halledilmeli, toplu konut yardımı ele alınmalı, gecekondu işi çözülmeli.
37. Doktorlara ait “Tam Gün Yasası” değiştirilmeli.
38. Yeni vergi reformu kanunları çıkarılmalı.
39. Bir kişinin, dört beş yerden maaş ve ücret almasının önüne geçilmeli. Yönetim kurulları, arpalık olmaktan kurtarılmalı.
40. İktidara gelen bir parti, muayyen yerlerdeki kişileri değiştirme yetkisine sahip olmalı.
41. Radyo ve televizyonlarda, her gün siyasi parti lider ve yardımcılarının, genel sekreterlerinin dakikalarca beyanat vermelerinin önüne geçilmeli.
42. Hakim ve savcılarla güvenlik kuvvetlerine karşı işlenen öldürme suçlarının cezası, ölüm olmalı.
43. Trafik Kanunu hemen çıkarılmalı.
44. Sendika ağalarının her konuda söz sahibi olmaları önlenmeli. Bir fabrikaya işçi alınırken bile sendika temsilcisinin onayının alınması ve mühendisleri dövmeleri önlenmeli.
45. Belediyeler Kanunu değiştirilmeli.
46. “27 Mayıs Anayasa ve Hürriyet Bayramı” ile “1 Mayıs Bayramı” kaldırılmalı.
47. Emniyet kuvvetlerinin silah kullanma yetkisi genişletilmeli.
48. Dinin politikaya alet edilmemesi için, kesin kanuni tedbirler alınmalı.
49. Devletin hizmetinde partizanlık yapan memurlar, kısa zamanda temizlenmeli.
İMAM HATİP OKULLARI DONDURULMALI
50. İmam hatip okulları sayısı dondurulmalı.
51. Turizme önem verilmeli.
52. Petrol ve maden aramalarına hız verilmeli. Bunun için ecnebi sermayeden istifade edilmli.
53. Tarım ve hayvancılık reformu yapılmalı.
54. Her sahada tasarrufa önem verilmeli. Bilhassa akaryakıt kullanımındaki savurganlığa son verilmeli.
55. Emniyet hizmetlerinde görev yapanlardan herhangi bir kişinin, yasadışı örgütlere yardım ettiği tespit edilirse, kendilerine o örgüt militanlarına verilen cezanın iki katı hükme bağlanmalı.
56. Tıp fakülteleri çoğaltılmalı. Üniversiteyi bitiren doktorlara, devletin göstereceği yerde üç yıl hizmet yapma mecburiyeti getirilmeli.
57. Ünversitelerin disiplin yönetmelikleri, birbirine benzetilmeli.
58. Üniversitelerdeki öğretim üyesi profesörlerin, derslere girmeleri mecburiyeti getirilmeli.
59. Ortaokul ve lise müdürleri, makam ödeneği almalı ve okulun bütün idaresinden sorumlu tutulmalı.
60. Okullara ceketsiz, kravatsız, traşsız, pejmürde kıyafetlerle gidiş önlenmeli.
61. Yurt dışına kaçan ve çağırıldığı halde gelmeyenler, Türk vatandaşlığından çıkarılmalı.
62. Nüfus planlaması, doğum kontrolu ele alınmalı.
63. Merkez valililiği kadrosu azaltılmalı ve dondurulmalı.Valilikten alınanlara başka görevler verilebilmeli, Kabul etmeyenler emekli edilmeli.
64. İdam cezaları hemen kabul edilmeli.
65. Siyasi partilerdeki gençlik kolları, kadın kolları gibi örgütler olmamalı.
66. Cumhurbaşkanlarının, her sene Meclis’in açılışında bir konuşma yapmaları sağlanmalı.
Devam edecek...
[1] Osman Okyar- Mehmet Seyitdanlıoğlu, Atatürk, Okyar ve Çok Partili Türkiye-Fethi Okyar’ın Anıları, Türkiye İş Bankası Yayınları, 6. Baskı, 1997.
[2] Kenan Evren’in Anıları, Kenan Evren, Milliyet Yayınları, Cilt 1, 1990, Sayfa: 500
ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.